Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft onderzoek laten doen naar de effectuering van arbeidsrechten vanuit het perspectief van werknemers. Dat gaat over de vraag of werknemers bij arbeidsconflicten toegang hebben tot het (arbeids)recht.
Meeste conflicten bij minste kennis
Uit het onderzoek blijkt dat 35% van de ondervraagde werknemers een arbeidsconflict of probleem heeft ervaren in de afgelopen 5 jaar. Werknemers met een tijdelijk of ander flexcontract krijgen per saldo vaker te maken met arbeidsrechtelijke conflicten dan werkenden met een vast contract en zzp’ers.
Ook is er samenhang tussen het aantal arbeidsrechtelijke conflicten en het (niet) hebben van kennis van de eigen arbeidsrechten: de groep die het vaakst conflicten meemaakt heeft de minste kennis. De conflicten gaan het vaakst over loon, werktijden en contracten.
Conflicten oplossen
Voor vier van de vijf werkenden is het redelijk tot heel belangrijk om het conflict op te lossen. 83% van hen onderneemt actie om het probleem op te lossen, bijvoorbeeld door in gesprek te gaan met hun werkgever, op zoek te gaan naar informatie, of ook professionele ondersteuning te zoeken en een formele procedure te starten.
Redenen om geen actie te ondernemen komen – hoewel het conflict daarvoor groot genoeg is – voort uit een bepaald gevoel van onmacht of gebrek aan kennis.
Een ander deel (15%) onderneemt geen actie, waarvan weer een deel (13%) geen actie onderneemt vanwege eventuele consequenties.
Bijna alle werknemers die stappen ondernemen (rechtzoekenden) gaan ook in gesprek met hun werkgever om het ervaren probleem op te lossen. Eveneens een groot deel zoekt zelf of samen met bekenden naar informatie (80%).
Professionele ondersteuning
Vervolgens vinden ongeveer 3 op de 10 rechtzoekenden hun weg naar professionele ondersteuning om informatie te krijgen over rechten en vervolgstappen of om te bemiddelen. Het grootste aandeel van deze werkenden vond hulp bij hun vakbond, en ook niet-leden wisten een vakbond te bereiken.
Daarnaast maken rechtzoekenden voor professionele ondersteuning gebruik van rechtsbijstandsverzekeraars, het juridisch loket, advocaat, vertrouwenspersoon en OR/MR. Een op de tien rechtzoekenden komt uit bij een interne of juridische procedure, vooral ook om uit de impasse met de werkgever te komen. Ongeveer de helft van de ervaren problemen wordt opgelost.
Kennisdiscrepantie
Tegelijkertijd blijkt uit het onderzoek dat veel rechtzoekenden een kennisdiscrepantie ervaren. Rechtzoekenden, zeker flexwerkers en laagbetaalde werknemers, zijn vaak niet goed op de hoogte van hun rechten. Ze vinden dat lastig als er een conflict is, en weten niet altijd waar ze terecht kunnen of ervaren de drempel om een stap te zetten als (te) hoog.
Geen professionele ondersteuning
Van de rechtzoekenden die geen professionele ondersteuning zoeken, geven de meesten aan dat het conflict niet ernstig is. 31% zegt dat dit komt door één of meer van de volgende redenen:
- geen rechtsbijstandverzekering hebben;
- lid zijn van een vakbond; of
- de kosten van de procedure zijn te hoog.
Flexibele werknemers en werknemers met een laag loon zijn hierin oververtegenwoordigd.
Deze werknemers ervaren dus relatief meer (financiële) barrières om een vervolgstap te zetten. Tegelijkertijd ervaart juist ook deze groep vaker problemen met hun werkgever. Bij het starten van een formele procedure zijn er soms aarzelingen vanwege de lengte van de procedure en de kosten.
Arbeidsmigranten
Ten aanzien van de groep arbeidsmigranten kunnen, gezien de hoogte van de respons onder deze doelgroep, alleen voorzichtige uitspraken gedaan worden. Uit het onderzoek blijkt dat zij vaker arbeidsrechtelijke problemen ervaren en dat het voor hen moeilijker is om hun rechten te effectueren.
Beslagen ten ijs komen
Concluderend geven de onderzoekers aan dat het belangrijk is dat formele stappen passen bij de aard en impact van het conflict. Het verkleinen van de kennisdiscrepantie tussen rechtzoekende en werkgever (‘beslagen ten ijs’ komen) bij het gesprek is in ieder geval belangrijk.
De minister ziet op basis van het onderzoek zowel positieve punten als knelpunten in de effectuering van het arbeidsrecht door werknemers. Veel ervaren problemen worden opgelost en veel mensen vinden hun weg in het juridisch systeem wanneer zij dit nodig achten.
Knelpunten bij kwetsbare werknemer
Tegelijkertijd blijkt uit het onderzoek dat er door groepen werknemers ook knelpunten worden ervaren en dat dit juist significant vaker voorkomt bij werknemers in een kwetsbaardere positie, zoals mensen met een flexcontract en mensen met een laag inkomen. Dat daarmee kwetsbare werknemers waarschijnlijk minder snel hun arbeidsrechten effectueren is problematisch. De effectuering en naleving van het arbeidsrecht, zoals de rechten voor flexibele werknemers, kunnen dan in het gedrang komen. Deze rechten zijn namelijk grotendeels civielrechtelijk.
Werknemers moeten zelf in actie komen als werkgevers de regels niet naleven. Dat dit juist de groep kwetsbare werknemers betreft, baart de minister zorgen en geeft haar extra motivatie om bij te dragen aan verbetering van de effectuering van arbeidsrechten.
Toegang tot arbeidsrecht verbeteren
Specifiek voor het arbeidsrecht laat dit onderzoek aanknopingspunten zien om de effectuering van arbeidsrechten te verbeteren: laagbetaalde werknemers, flexibele werknemers én arbeidsmigranten. Dit ziet op drie punten waarin de toegang tot het recht kan worden verbeterd:
- verbetering in de informatievoorziening;
- verbetering van de toegang tot professionele ondersteuning; en
- laagdrempelige (en goedkopere) geschilbeslechting met mogelijkheden voor bemiddeling en de-escalatie.
Deze verbeteringen helpen mensen met een individueel belang, bijvoorbeeld om je loon voldoende en op tijd te krijgen of om de werkgever het belang van het oplossen van het probleem te doen inzien. Tegelijkertijd is dit ook belangrijk vanuit een collectief belang. Voor een goed werkende arbeidsmarkt is de naleving van regels essentieel.
Politieke besluitvorming tot oprichting van een arbeidscommissie of alternatieven om de toegang tot het arbeidsrecht te verbeteren, wordt op dit moment voorbereid.
Kamerbrief bij aanbieding onderzoek effectuering arbeidsrechten