Het huidige stelsel staat onder druk vanwege onder meer de complexiteit én lange wachttijden voor beoordelingen. Dat staat in het rapport dat de Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS) aan de minister van SZW overhandigd.
Uitvoerbaar, uitlegbaar en betaalbaar stelsel
Om het stelsel rond ziekte en arbeidsongeschiktheid toekomstbestendig te maken zijn fundamentele keuzes nodig. Op 25 november 2022 heeft de minister van SZW daarom de Onafhankelijke commissie toekomst arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS) ingesteld om een advies te geven over een toekomstbestendig arbeidsongeschiktheidsstelsel dat uitvoerbaar, uitlegbaar en betaalbaar is voor werkenden (waaronder zelfstandigen), werkgevers, uitvoerders en andere mensen die een beroep doen op het stelsel. Dit stelsel moet in balans zijn op twee doelen: (1) stimuleren van werkhervatting waar mogelijk en (2) het beschermen van inkomen waar nodig.
Meer aandacht, vertrouwen en zekerheid
OCTAS heeft op 29 februari 2024 haar eindrapport gepubliceerd: ‘Toekomst van het arbeidsongeschiktheidsstelsel, meer aandacht, vertrouwen en zekerheid.’
Voor het commissiedebat Arbeidsongeschiktheid van 20 maart 2024 zal de minister namens het kabinet de Tweede Kamer informeren over het vervolgproces en een eerste reflectie geven.
Het arbeidsongeschiktheidsstelsel is te complex voor bijna alle mensen die ermee te maken hebben. Veel mensen maken hierdoor de stap naar werk niet. Ze overzien niet wat de gevolgen zijn voor hun inkomen en hun rechten. Dat werkt vaak ‘verlammend’. De knelpunten in het huidige stelsel stapelen zich met name op bij de meest kwetsbare mensen op de arbeidsmarkt: mensen met lage inkomens en/of mensen die geen of een flexibel arbeidscontract hebben. Ook vallen mensen buiten de boot omdat ze niet aan de toelatingscriteria voor een uitkering voldoen, ondanks hun ernstige arbeidsbeperkingen.
Daarbij is de complexiteit van het stelstel, één van de oorzaken waardoor de uitvoering vastloopt: mensen moeten nu veel te lang wachten op een beoordeling. Het stelsel verwacht daarnaast te veel zelfredzaamheid van vroeggehandicapten: zij belanden in een doolhof aan regelingen. Ofwel, het arbeidsongeschiktheidsstelsel moet meer aandacht, vertrouwen en zekerheid geven aan alle betrokkenen.
Het rapport komt met drie varianten voor het stelsel van de toekomst. De varianten zijn:
- Huidig stelsel beter: een inkomensverzekering die is gebaseerd op de huidige regelingen, met daarbij een aantal (grote) hervormingen.
- Werk staat voorop: een re-integratieverzekering met in de eerste jaren het accent op re-integratie. Als die re-integratie niet of niet voldoende lukt, komen mensen uiteindelijk voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering in aanmerking.
- Basis voor werkenden: een basisverzekering waarbij de overheid een minimumuitkering garandeert voor alle werkenden. De uitkering wordt vervolgens (verplicht) aangevuld voor werknemers.
+ Gids in doolhof: voor niet-werkenden zijn er een aantal maatregelen voor die specifieke knelpunten kunnen verminderen.
Deze varianten worden nog verder door het ministerie van SZW met input van andere betrokken partijen en UWV uitgewerkt.
Vereenvoudiging
Door de complexiteit van het huidige stelstel is de uitvoerbaarheid en uitlegbaarheid in het geding gekomen. Vereenvoudiging is volgens UWV dan ook een must. Ook de hardheden en de knelpunten in het huidige stelsel ziet UWV liever verdwijnen
Weer aan het werk
UWV vindt het van belang dat mensen in het nieuwe stelstel worden gestimuleerd en ondersteund om weer aan het werk te gaan. En dat er wordt gekozen voor een groeipad naar één regeling voor alle werkenden – in loondienst of zelfstandig.
Tekort aan verzekeringsartsen
De onafhankelijke commissie OCTAS onder leiding van Roos Vermeij had als opdracht om het kabinet te adviseren over een stelsel voor ziekte en arbeidsongeschiktheid dat ‘betaalbaar, uitvoerbaar en uitlegbaar’ is. Het huidige stelsel staat al langer onder druk en de uitvoering loopt vast. Zo staan mensen gemiddeld 18 weken op de wachtlijst voordat ze terecht kunnen bij een verzekeringsarts van het UWV, die hun mate van arbeidsongeschiktheid moet beoordelen.
Ondernemingsorganisaties MKB-Nederland en VNO-NCW vinden het belangrijk dat de commissie voorstellen doet met betrekking tot de keuring voor de WIA, omdat mensen nu te lang in onzekerheid op de wachtlijst staan wegens het tekort aan verzekeringsartsen.
Waar is aandacht voor eerste twee jaar ziekte?
De ondernemersorganisaties missen in het advies echter aandacht voor de eerste twee jaar ziekte. Niet alleen omdat die periode een zware last betekent voor (met name kleinere) werkgevers, maar juist omdat in die fase de beste kansen voor re-integratie van zieke medewerkers liggen.
‘We moeten veel steviger inzetten op het voorkomen dat mensen überhaupt in de WIA terechtkomen.’
Spoor naar ander werk eerder verleggen
Volgens MKB-Nederland en VNO-NCW zou het prominente uitgangspunt van een nieuw stelsel moeten zijn dat vanaf de eerste ziektedag alles is gericht op een zo goed en snel mogelijke re-integratie. Zij missen in het advies voorstellen voor maatwerk om zieke werknemers gedurende die eerste twee jaar duurzaam weer aan het werk te helpen.
‘In bepaalde gevallen neemt de kans op succesvolle re-integratie aanzienlijk toe als eerder het spoor naar ander werk wordt verlegd. Nu heeft iemand twee jaar lang het recht om naar de eigen werkgever terug te keren. Maar als van iemand vaststaat dat die zijn ‘oude’ werk fysiek nooit meer kan doen, zou je al veel sneller moeten kunnen begeleiden naar ander werk. We moeten meer en eerder naar de oorzaak van uitval kijken en kunnen differentiëren met wat nodig is.’
Verdere uitwerking
Nieuwe wetgeving biedt de mogelijkheid het arbeidsongeschiktheidsstelsel te verbeteren en daar wil UWV zo snel mogelijk mee aan de slag.
De ondernemersorganisaties zien in de verschillende scenario’s interessante aanknopingspunten om met alle betrokken partijen verder over in gesprek te gaan. De commissie geeft verder zelf ook aan dat voorstellen nog verdere uitwerking behoeven.
Kamerbrief Eindrapport Onafhankelijke commissie toekomst arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS)
Eindrapport OCTAS – Toekomst van het arbeidsongeschiktheidsstelsel
OCTAS presenteert varianten om arbeidsongeschiktheidsstel te vereenvoudigen
