
In het rapport wordt de onbelaste reiskostenvergoeding op doeltreffendheid en doelmatigheid geëvalueerd. Verder wordt in dit rapport onderzoek gedaan naar mogelijke toekomstige aanpassingen aan de regeling.
Volgens de onderzoekers lijkt de huidige regeling voorlopig voldoende mogelijkheden te bieden om de variabele autokosten onbelast te vergoeden en is er op korte termijn geen reden voor een vernieuwde indexatie van de onbelaste reiskostenvergoeding.
Max. € 0,21 per kilometer
De onbelaste reiskostenvergoeding is een gerichte vrijstelling in de loonbelasting. Op basis van deze vrijstelling kan een werkgever aan werknemers een vergoeding tot maximaal € 0,21 per kilometer (cijfers 2023) toekennen voor zakelijke kilometers, inclusief woon-werk kilometers, zonder dat de werknemer hierover loonbelasting hoeft te betalen of de werkgever het moet toerekenen aan de vrije
ruimte van de werkkostenregeling.
Niet breed eerder geëvalueerd
Al sinds het midden van de vorige eeuw bestaan er mogelijkheden voor werkgevers om werknemers een onbelaste vergoeding voor zakelijke kilometers toe te kennen. Door de jaren heen is de regeling voor onbelaste reiskostenvergoedingen diverse malen gewijzigd. Ondanks deze lange voorgeschiedenis is de regeling niet eerder breed geëvalueerd.
De onbelaste reiskostenvergoeding wordt door de onderzoekers in hoofdzaak doeltreffend en waarschijnlijk doelmatig beoordeeld. Naast deze hoofdconclusie van het onderzoek doen de onderzoekers nog een aantal aanbevelingen.
Het kabinet komt later dit jaar met een inhoudelijke reactie op het rapport.
Doelen regeling niet duidelijk vastgelegd
De doelen van de onbelaste reiskostenvergoeding zijn niet duidelijk en SMART geformuleerd
in de wettekst of specifieke beleidsdocumenten.
Voor de evaluatie van de regeling op doeltreffendheid en doelmatigheid zijn de twee (waarschijnlijke) hoofddoelen geïdentificeerd:
- het verhinderen dat de vergoeding die werknemers ontvangen voor zakelijk gemaakte kosten ten onrechte belast worden als loon;
- het (fiscaal) ondersteunen van een goed functionerende arbeidsmarkt.
De precieze invulling van beide doelen is echter onduidelijk. Zo is bijvoorbeeld niet precies
duidelijk of, en in welke mate, de eerste doelstelling geldt voor woon-werkverkeer.
Maak doelen duidelijk en SMART
Een belangrijke aanbeveling is dan ook om de doelen van de regeling duidelijk en SMART te definiëren. Hierdoor kan de regeling in de toekomst beter geëvalueerd worden en, belangrijker nog, wordt het makkelijker om manieren te vinden de regeling te verbeteren.
Doeltreffendheid onbelaste reiskostenvergoeding
De onbelaste reiskostenvergoeding is doeltreffend met betrekking tot beide (waarschijnlijke) doelen van de regeling. De maximale onbelaste reiskostenvergoeding die werkgevers nu mogen verstrekken (€ 0,21 per kilometer in 2023 en vanaf 1 januari 2024 € 0,22 per kilometer) is voldoende om de variabele reiskosten voor kleine en middenklasse auto’s in de meeste gevallen onbelast te vergoeden.
Niet altijd bij grotere (en duurdere) auto’s toereikend
Bij de grotere (en duurdere) auto’s is dit niet altijd het geval. Dit is onder andere het gevolg van de keuze om de regeling vorm te geven als een forfaitair systeem (vanwege de lagere administratieve lasten
voor werkgevers en -nemers), waarbij er voor elke auto eenzelfde maximale onbelaste vergoeding geldt (die logischerwijze wordt gebaseerd op de gemiddelde variabele autokosten oftewel die van een middenklasser).
Regeling ondersteunt arbeidsmarkt
De huidige regeling voor de onbelaste reiskostenvergoeding ondersteunt de arbeidsmarkt goed. De regeling draagt effectief bij aan een betere geografische matching van vraag en aanbod van arbeid en vergroot het arbeidsaanbod. Met name op het eerste punt is de onbelaste reiskostenvergoeding onderscheidend ten opzichte van ander arbeidsmarktbeleid.
Negatieve neveneffecten
De onbelaste reiskostenvergoeding heeft enkele belangrijke negatieve neveneffecten, waaronder de forse bijdrage aan de congestie (verkeersopstopping) en de uitstoot van broeikasgas- en luchtvervuilende emissies. Zeker gezien de ambitieuze plannen die de overheid heeft op het gebied van klimaat en luchtkwaliteit, zijn dit belangrijke elementen om mee te nemen in de politieke besluitvorming over de regeling.
Doelmatigheid onbelaste reiskostenvergoeding
Werkgevers en werknemers zijn over het algemeen positief over de onbelaste reiskostenvergoeding. De administratieve lasten zijn beperkt en de regeling biedt hen de mogelijkheid om maatwerk te leveren.
Hoewel de regeling een fors budgettair beslag heeft (ca. € 2,5 miljard per jaar), zijn er geen aanwijzingen dat de doelen van de regeling via een ander beleidsinstrument goedkoper kunnen worden gerealiseerd. Vanuit dat oogpunt is de regeling dus waarschijnlijk doelmatig.
Maatschappelijke kosten en baten
De onbelaste reiskostenvergoeding leidt tot aanzienlijke maatschappelijk kosten (ca. € 500 miljoen per jaar), vooral in de vorm van congestie en negatieve milieueffecten.
Tegenover deze kosten staan echter ook maatschappelijke baten in de vorm van positieve arbeidsmarkteffecten. Een eerste, grove analyse laat zien dat deze baten waarschijnlijk in
dezelfde ordegrootte of boven de maatschappelijke kosten liggen.
Toekomstige effecten
Als onderdeel van deze studie hebben we de toekomstige effecten van verschillende mogelijke aanpassingen in de onbelaste reiskostenvergoeding onderzocht. Daaruit volgt onder andere dat er mogelijkheden zijn om de negatieve milieu- en congestie-effecten van de regeling (aanzienlijk) te verminderen, vooral door de regeling te versoberen. Deze aanpassingen leiden er echter wel toe dat de positieve arbeidsmarkteffecten afnemen.
Er is geen aanpassing in de regeling mogelijk waarbij deze twee (maatschappelijke) doelen, het verbeteren van het functioneren van de arbeidsmarkt en het verminderen van de milieubelasting/congestie, verenigd worden. Ook zeer gerichte varianten van de onbelaste reiskostenvergoeding, waarbij de regeling voor de auto wordt afgeschaft (in het woon-werkverkeer) maar voor het ov blijft bestaan, kunnen dit beeld maar beperkt beïnvloeden.
Geen reden voor vernieuwde indexatie
Aangezien de huidige regeling voorlopig voldoende mogelijkheden lijkt te bieden om de variabele autokosten onbelast te vergoeden, lijkt er op de korte termijn geen reden voor een vernieuwde indexatie van de onbelaste reiskostenvergoeding. Het verdient wel aanbeveling om de ontwikkeling in de variabele autokosten periodiek te evalueren.
Beleidsmatige redenen
Dit betekent overigens niet per definitie dat de onbelaste reiskostenvergoeding mee moet groeien met de ontwikkeling in de autokosten, aangezien er andere beleidsmatige redenen kunnen zijn (bijv. vanuit klimaatambities) om dit niet te doen.
Versobering kan lage inkomens hard treffen
Versoberingen van de onbelaste reiskostenvergoeding kunnen belangrijke herverdelingseffecten hebben. Vooral werknemers met lagere inkomens die woonachtig zijn in landelijke gebieden kunnen harder dan gemiddeld getroffen worden door dergelijke aanpassingen in de regeling.
Evaluatie onbelaste reiskostenvergoeding
‘Werknemers krijgen reiskosten niet volledig vergoed – naar 23 cent per km’