Een overzicht van veelgestelde vragen over het coronavirus in relatie tot het werk. De vragen betreffen het verplicht opnemen of eenzijdig intrekken van vakantie, ziek tijdens collectieve vakantie, onregelmatigheidstoeslag, nul-urencontract, verplicht vaccineren en vaccinatiebewijs.
Vakantie
1 Mag een werknemer een vastgestelde vakantie eenzijdig intrekken?
Het vaststellen en intrekken van vakantie is uitgebreid in de wet geregeld. Een werkgever kan de vastgestelde vakantie intrekken als hiervoor gewichtige redenen zijn. Hij moet dan wel de schade vergoeden die de werknemer door het intrekken van de vakantie lijdt.
De mogelijkheid van het intrekken van vastgestelde vakantie door de werknemer is in de wet niet geregeld. Het is daarom niet mogelijk voor de werknemer om een al vastgestelde vakantie eenzijdig in te trekken. Er is immers een afspraak gemaakt over het opnemen van de vakantie.
Het staat de werkgever natuurlijk vrij om een verzoek van de werknemer om de vakantie in te trekken wel te honoreren. Een goed werkgever zal een verzoek alleen afwijzen als hij daar een goede reden voor heeft, bijvoorbeeld omdat er door de crisis, of omdat hij al voor vervanging heeft gezorgd, onvoldoende werk aanwezig is.
2 Kan de werkgever werknemers verplichten om vakantie op te nemen?
Nee, dat kan de werkgever niet. Je kunt het wel vragen, maar niet afdwingen. Een werkgever mag alleen de vakantie vaststellen zonder dat de werknemer er mee instemt, als hij bedongen heeft dat hij dat mag doen. Maar dan moet de werknemer wel de tijd hebben om zijn vakantie voor te bereiden, dus tegen medewerkers zeggen dat ze de volgende week vakantie hebben, kan ook niet.
Je kunt het de medewerkers natuurlijk wel vragen. Als de situatie daarom vraagt, zijn veel werknemers bereid om een steentje bij te dragen. Het gaat natuurlijk ook om hun werkgelegenheid.
3 Bij de werkgever is collectieve vakantie vastgesteld. Hoe moet je omgaan met werknemers die op de toegewezen verlofdagen ziek worden en of werknemers die al ziek zijn? Maakt het wat uit als mensen gedeeltelijk ziek zijn?
De hoofdregel is dat dagen waarop de werknemer tijdens een vastgestelde vakantie ziek is, niet als vakantiedagen aangemerkt mogen worden maar ziektedagen zijn.
In de wet is hiervoor een uitzondering gemaakt. De werkgever mag met de werknemers van tevoren schriftelijk overeenkomen dat ziektedagen als vakantiedagen aangemerkt gaan worden. Dit mag echter alleen met betrekking tot de bovenwettelijke verlofdagen van het desbetreffende jaar. Of dit een collectief vastgestelde vakantie betreft, maakt niet uit. Dus als je een dergelijke regeling hebt afgesproken, kun je de bovenwettelijke dagen die een werknemer dit jaar opbouwt verrekenen met de dagen dat de werknemer ziek is geweest. Daarvoor heeft de werkgever geen extra instemming nodig.
De wet voorziet bovendien in een andere mogelijkheid. Dit gaat over de situatie dat een werknemer ziek wordt tijdens de vakantie. Die ziektedagen zijn in principe geen vakantiedagen, omdat de werknemer niet kan recupereren, tenzij de werknemer vindt dat hij daar ondanks ziekte wel toe in staat is. De werknemer kan kiezen om toch zijn vakantiedagen in te leveren. Zo wordt hij op die dagen bijvoorbeeld vrijgesteld van re-integratieverplichtingen.
Let op: de werknemer mag geen activiteiten ondernemen die zijn re-integratie in gevaar brengen. Dit mag met betrekking tot alle soorten vakantiedagen. Hier geldt dus niet de beperking van alleen de bovenwettelijke dagen.
De werknemer moet zijn werkgever uitdrukkelijk toestemming geven om de vakantiedagen in te houden en dit kan alleen in voorkomend geval of achteraf. Ook bij de vastgestelde vakantie, waar de werknemer die ziek is geworden niet om heeft gevraagd, moet dus toestemming gegeven worden om de ziektedagen in te ruilen voor vakantiedagen.
In beide gevallen is er geen verschil tussen werknemers die geheel of gedeeltelijk ziek zijn. Zij leveren allebei, wanneer zij dagen inleveren, volledige vakantiedagen in.
Verplicht vaccineren
4 Kan de werkgever werknemers verplichten zich te laten vaccineren tegen het coronavirus?
Nee, dat kan niet. In Nederland geldt geen vaccinatieplicht. De vaccinatie is vrijwillig. Zelfs het coronavirus rechtvaardigt geen inbreuk op het grondrecht van onaantastbaarheid van het lichaam, dat iedereen heeft. Dit geldt óók voor bijvoorbeeld medewerkers in de zorg die uit hoofde van hun werk in aanraking komen met mensen die met het coronavirus zijn besmet. Het al dan niet laten vaccineren is voor iedereen een vrije keuze, die niet kan worden beperkt.
Vaccinatiebewijs
5 Mag de werkgever vragen naar een vaccinatiebewijs?
Private partijen hebben de vrijheid om een vaccinatiebewijs als voorwaarde te stellen voor toegang tot diensten of voorzieningen, zolang zij binnen de grenzen van de relevante wet- en regelgeving blijven. Dat stelt de Gezondheidsraad in een advies aan het kabinet over de ethische en juridische afwegingen bij vaccinatie tegen het coronavirus.
Het vragen om een vaccinatiebewijs mag niet in strijd zijn met het discriminatieverbod, de Algemene wet gelijke behandeling (AWGB) en de privacywetgeving. Private partijen moeten een belangenafweging maken en kunnen aantonen dat het vaccinatiebewijs een gerechtvaardigd doel dient, noodzakelijk is om dat doel te bereiken en voldoet aan de eisen van subsidiariteit en proportionaliteit.
Voor wat betreft de werksituatie moet duidelijk zijn welke meerwaarde een vaccinatiebewijs heeft ten opzichte van de op dat moment geldende maatregelen. Bij de beoordeling van de proportionaliteit – staat de zwaarte van het middel in verhouding tot het te bereiken doel? – speelt de aard van het beroep een rol. Zo verwacht de Gezondheidsraad dat een vaccinatiebewijs eerder proportioneel is voor vitale beroepen of beroepen waarbij werknemers in contact komen met ouderen en mensen met een kwetsbare gezondheid. Het moet dan wel helder zijn dat vaccinatie effectief bijdraagt aan de bescherming van deze mensen en er geen minder ingrijpende maatregelen voorhanden zijn.
Vooralsnog is niet duidelijk of een gevaccineerde de ziekte toch niet kan overdragen. Het RIVM neemt het zekere voor het onzekere: voor gevaccineerde personen gelden voorlopig dezelfde maatregelen als voor mensen die niet gevaccineerd zijn.
Totdat duidelijk is dat het vaccin ook derden beschermt, waardoor andere maatregelen achterwege kunnen blijven, lijkt het erop dat het tonen van een vaccinatiebewijs om toegang tot het werk te krijgen een stap te ver is.
Onregelmatigheidstoeslag
6 Is de werkgever verplicht een niet vaste onregelmatigheidstoeslag (ORT) door te betalen als er werk komt te vervallen?
Dat hangt er vanaf hoe een en ander geformuleerd is in de arbeidsvoorwaardenregeling of cao, maar wettelijk gezien zal de werkgever gehouden zijn om de gemiddelde ORT, gemeten over een bepaalde periode, zoals bijvoorbeeld de laatste 12 maanden, door te betalen.
Instructierecht
7 Hoe ver reikt het instructierecht van de werkgever?
Werknemers moeten redelijke instructies opvolgen over de wijze waarop de werkzaamheden moeten worden verricht en met betrekking tot de goede orde in de onderneming. De werkgever kan werknemers dan ook instrueren om de hygiënemaatregelen binnen de onderneming na te leven. Als thuiswerken gebruikelijk of mogelijk is, kan de werkgever de werknemer opdragen om voor een bepaalde periode thuis te werken.
Nul-urencontract
8 Hoeft de werkgever werknemers met een nul-urencontract in de huidige crisis niet meer op te roepen?
De werkgever is verplicht om oproepkrachten werk aan te bieden als dat er is. Maar als er geen werk is, is er ook geen plicht meer om werknemers met een nul-urencontract op te roepen. Als werknemers een nul-urencontract hebben van langer dan 6 maanden, moet het loon worden doorbetaald, ook als er geen werk is.
Bron: AWVN