De Belastingdienst corrigeert steeds minder bij de inhuur van zelfstandigen. De pakkans op schijnzelfstandigheid is laag.
De Wet DBA (deregulering beoordeling arbeidsrelaties) is in 2016 van kracht geworden die stevigere handhaving ook bij opdrachtgevers mogelijk maakt. Het kabinet besloot echter datzelfde jaar deze wet voorlopig niet te handhaven (moratorium) na de maatschappelijke onrust over nieuwe regels. Dit heeft ertoe geleid dat belastingambtenaren bij steeds minder opdrachtgevers controleren of zij ten onrechte geen loonheffing afdragen. Het aantal correcties is laag. Ook zzp’ers worden minder gecontroleerd.
Handhaving bij opdrachtgevers
De handhavingsstop bij de opdrachtgevers is de afgelopen jaren iets afgezwakt. Zo kan de Belastingdienst een opdrachtgever een aanwijzing geven als zij schijnzelfstandigheid vermoedt. Toch heeft de dienst tussen eind 2019 en 2021 maar 3 aanwijzingen afgegeven en 1 keer een correctie opgelegd, zo stelt de Algemene Rekenkamer op 5 april 2022 vast in een feitelijk focusonderzoek.
De Algemene Rekenkamer is via data-analyse bij 1,1 miljoen aangiften nagegaan hoe vaak de Belastingdienst correcties toepast op de aangifte van zelfstandigen. Dat aantal loopt sinds 2016 terug. De pakkans is laag bij schijnzelfstandigheid. De Belastingdienst is met de huidige middelen niet in staat vooraf of achteraf schijnzelfstandigheid aan te pakken.
Minder vooroverleg
Ook stelt de Algemene Rekenkamer vast dat bedrijven minder vooroverleg met de Belastingdienst aanvragen om duidelijkheid te krijgen over de juistheid van een inhuurconstructie. Bedrijven en andere organisaties huren graag zelfstandigen in, onder meer omdat dit door lagere belastingafdrachten goedkoper is dan mensen in loondienst aan te nemen.
Webmodule weinig benut
Hulpmiddelen die onder meer door de Belastingdienst de laatste jaren ontwikkeld zijn om duidelijkheid te geven over de arbeidsrelatie, waaronder een webmodule die het voor opdrachtgevers en -nemers eenvoudiger moet maken zich aan de wet te houden, worden weinig benut. In het coalitieakkoord – de basis voor het huidige kabinet – wordt juist veel van deze webmodule verwacht.
Ongelijk speelveld op arbeidsmarkt
De Algemene Rekenkamer heeft voor dit onderzoek gesproken met belastingmedewerkers en partijen op de arbeidsmarkt. Organisaties van opdrachtgevers, zelfstandigen en vakbonden dringen, net als medewerkers van de Belastingdienst, aan op spoedige verandering. De huidige praktijk zorgt immers voor een ongelijk speelveld op de arbeidsmarkt als er sprake is van schijnzelfstandigheid. Die praktijk wordt door de sterk terughoudende handhaving van de Belastingdienst niet doorbroken.
Gemis aan belasting- en premie-inkomsten
De rijksoverheid loopt door het gebrek aan handhaving belasting- en premie-inkomsten mis. Hoe langer de oplossing uitblijft, des te groter de problemen worden. Specialisten van de Belastingdienst dringen aan op het stapsgewijs opheffen van het huidige handhavingsmoratorium. De twee vorige kabinetten hebben naar de volgende regering verwezen om het probleem structureel te verhelpen.
Handhavingsmoratorium opheffen geen optie
Eenvoudigweg alle fiscale regels van de Wet DBA gaan handhaven, is echter geen structurele optie. Dan zou de onrust onder bedrijven die zelfstandigen willen inhuren ook weer kunnen oplaaien. Dit is ook niet reëel voor de Belastingdienst. Het is arbeidsintensief om het onderscheid vast te stellen tussen loondienst en ondernemerschap door een zelfstandige. De dienst heeft onder de huidige wet- en regelgeving te weinig gespecialiseerde belastingambtenaren als het nu grotendeels bevroren toezicht wordt heringevoerd.
Van VAR naar Wet DBA
Nederland telt inmiddels 1,1 miljoen zzp’ers. Tegen 8 miljoen mensen in dienstverband. Vóór 2016 werden 500.000 VAR-verklaringen afgegeven aan zelfstandigen, waarbij de Belastingdienst opdrachtgevers vrijwaarde van boetes of het achteraf opleggen van loonheffingen. Met zo’n verklaring kon een zelfstandige een opdrachtgever op voorhand geruststellen. De VAR-verklaringen werkten echter schijnzelfstandigheid in de hand. De Wet DBA moest een einde aan deze praktijk maken door ook opdrachtgevers medeverantwoordelijk te maken. Deze wet bleek onuitvoerbaar na de onrust onder bedrijven en zelfstandigen over hun fiscale positie.
Reactie staatssecretaris
Staatssecretaris Van Rij van Financiën, Fiscaliteit en Belastingdienst schrijft het volgende:
“De conclusies uit het rapport worden herkend en we gaan deze serieus ter hand nemen. De conclusies bevestigen het beeld dat het maken van een onderscheid tussen werknemers en zelfstandigen complex is voor zowel zelfstandigen, bedrijven als Belastingdienst en dat er geen eenvoudige oplossingen zijn. In het coalitieakkoord is de ambitie uitgesproken om de arbeidsmarkt te hervormen en met aanpassingen te komen. Als onderdeel van dit pakket arbeidsmarktmaatregelen wordt, in lijn met het coalitieakkoord, ook gekeken naar de (inzet van) publiekrechtelijke handhaving. De bevindingen uit het rapport zullen daarbij worden meegenomen.”
Focus op handhaving Belastingdienst bij schijnzelfstandigheid
Acties Belastingdienst bij opdrachtgevers in de jaren 2019 tot en met 2021: