Nederland telt zo’n 1,2 miljoen nachtwerkers. Hun werk is ongezonder dan velen beseffen. Het geeft verhoogde risico’s op hart- en vaatziekten, diabetes en slaapproblemen. De Gezondheidsraad adviseerde in 2017 om nachtwerk waar mogelijk te vermijden. De Arbowet verplicht werkgevers hier ook toe. Het is hoog tijd om veel bewustere keuzes over nachtwerk te maken dan we nu doen.
Nachtwerk noodzakelijk ja/nee?
Vier tips voor een zorgvuldige afweging:
- Neem (noodzakelijk) nachtwerk op in de RI&E.
- Kijk kritisch naar al het nachtwerk.
- Check de arbocatalogus van de branche.
- Nachtwerk niet te vermijden? Kijk dan naar mogelijkheden om nachtwerk zoveel mogelijk te beperken.
Arbeidshygiënische strategie
Het uitgangspunt bij iedere afweging over nachtwerk is de arbeidshygiënische strategie. Deze wettelijk voorgeschreven aanpak bepaalt dat de werkgever risico’s zoveel mogelijk bij de bron wegneemt.
Dit betekent dat de werkgever, werknemers en arboprofessionals per situatie moeten bepalen of nachtwerk te vermijden is. Pas als vaststaat dat dit niet het geval is, hoort de aandacht uit te gaan naar het zoveel mogelijk beperken van de nadelen en de risico’s.
De Arbowet verplicht de genoemde partijen daarnaast om deze afweging steeds opnieuw te maken, aan de hand van alle opgedane ervaringen en de laatste wetenschappelijke inzichten.
Tips voor een goede RI&E
Een zorgvuldige afweging van de noodzaak van nachtwerk begint bij de wettelijk voorgeschreven
risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Een aantal praktische tips:
- Als nachtwerk voorkomt in de organisatie, hoort het ook thuis in RI&E.
- Wees kritisch bij het gebruik van branche RI&E-instrumenten. Deze voorzien niet altijd in een zorgvuldige afweging van de noodzaak van nachtwerk. De Algemene MKB-RI&E besteedt er bijvoorbeeld geen aandacht aan: je moet nachtwerk hier zelf als ‘bijkomend risico’ aan toevoegen.
- Kijk kritisch naar alle werkprocessen in nacht. Zijn ze allemaal onvermijdelijk? Zijn er alternatieven? Zijn gezondheids- en andere belangen zorgvuldig tegen elkaar afgewogen? Houd er rekening mee dat je gezondheid volgens de Arbowet voorrang moet geven, tenzij dit redelijkerwijs niet mogelijk is.
- Ga na of de arbocatalogus van de eigen branche zinvolle maatregelen bevat om nachtwerk te vermijden. Check de catalogi van andere branches met nachtwerk als dit (nog) niet het geval is.
- Noteer alle overwegingen om nachtwerk wel of niet in stand te houden en zorg voor een zorgvuldige onderbouwing. Zo kun je ze steeds kritisch blijven toetsen, zoals de wet voorschrijft.
- Staat vast dat nachtwerk niet te vermijden is? Kijk dan eerst naar mogelijkheden om deze manier van werken zoveel mogelijk te beperken. En daarna naar opties om nadelige gevolgen voor de gezondheid zo goed mogelijk in de hand te houden.
Noodzakelijk nachtwerk beperken
Komt bij uitvoering van de RI&E vast te staan dat nachtwerk noodzakelijk is, dan kun je mogelijk wel
de omvang en frequentie ervan beperken. Bijvoorbeeld door:
- waar mogelijk gebruik te maken van slaapdiensten en bereikbaarheidsdiensten in plaats van reguliere nachtdiensten;
- aanvangstijden van diensten aan te passen;
- parallelle ploegen in dagdiensten in te roosteren;
- na te gaan of voor alle functies nachtwerk noodzakelijk is;
- te overwegen of ’s nachts een gelijke bezetting nodig is als overdag.
Nadelige gevolgen beperken
Bij het resterende noodzakelijke nachtwerk is het belangrijk om de nadelige gevolgen zoveel mogelijk
te beperken. Veel organisaties met nachtwerk hebben hier beleid voor, maar ook hier geldt dat het
belangrijk is om dit steeds te blijven toetsen en (waar mogelijk) verbeteren.
Risico’s monitoren
Is nachtwerk onvermijdelijk, dan is het belangrijk om de risico’s goed te monitoren. Zo kun je nagaan of
zich klachten voordoen die het noodzakelijk maken om de aanpak bij te stellen of aan te scherpen. Ook
hier biedt de Arbowet houvast. Deze verplicht werkgevers immers om werknemers regelmatig een
arbeidsgezondheidskundig onderzoek aan te bieden.
Vindt in een organisatie nachtwerk plaats, dan verdienen mogelijke nadelige gezondheidsgevolgen hiervan aandacht in het periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO) of in het preventief medisch onderzoek (PMO).
De NVAB-richtlijn Nachtwerk en gezondheid bevat een goede vragenlijst voor een PMO-module nachtwerk.
Voorlichting geven
Waar nachtwerk onvermijdelijk is, mag voorlichting over de risico’s en de risicobeperkende maatregelen
niet ontbreken. Ook hier is de Arbowet helder: de werkgever is verplicht deze voorlichting te organiseren.
Themapagina Nachtwerk op NVAB.nl
Voorlichtingsfolder Nachtwerk: onvermijdelijk? Te ongezond om vanzelfsprekend te zijn